Sığırlarda Refah Kontrolü*

Tüketici bilincinin de artmasıyla, gelecek yıllarda daha da önem kazanacak olan hayvan refahı konusu, yetiştiricileri ve veteriner hekimleri yakından ilgilendirmektedir. Global olarak hayvanlarda uygun refah düzeyinin sağlanmasına yönelik eğitimler ve girişimler hız kazanmaktadır. Bu kapsamda, Van, Ankara ve Kırıkkale şehirlerinde gerçekleştirilen ‘Hayvan Refahı, Kontrolü ve Danimarka Uygulamaları’ konferansında, Danimarka Veteriner ve Gıda Ofisi Resmi Veteriner Hekimi Kemal Altıntaş tarafından sunulan ‘Sığırlarda Refah Kontrolü’ konusunda genel kurallar ve dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda paylaşılmaktadır.

Hayvanların ahırda barındırılması

Ahırdaki hayvanlar yatma, dinlenme, yemleme ve sulama anlarında rahat hareket edebilme özelliğine sahip olmalıdırlar ve ahırdaki ekipmanlar hayvanların zarara  uğramayacağı şekilde dizayn edilmeli,  ahırda kesici ve çıkıntılı kısımlar olmamalıdır. Bu aletlerin yıkanabilme ve dezenfekte olabilme özelliğine sahip olmalarına özen gösterilmelidir. Ahırın havalandırmasının hayvanlar için zarar vermeyecek niteliklerde olması ve gün boyu ahırda tutulacak hayvanlar için gündüz vakti doğal ya da yapay ışık kaynağı temini yapılması gerekmektedir. Ahırdaki mekanik ekipmanlarla ilgili olarak hayvanların yaşlarına göre uygulamalarda farklılıklar olabilmektedir. Örneğin, özellikle 6 aylık yaştan büyük hayvanlar için ahırdaki tüm otomatik ve mekanik ekipmanlar günlük olarak kontrol edilmeli, ahırdaki hayvanların sağlığı için mekanik bir havalandırma sistemine ihtiyaç varsa, ahırın havalandırmasını güven altına alacak bir yedek sistem bulunmalıdır. Ahırda mekanik  bir havalandırma sistemine bağlanmış bir alarm sistemi olması ve alarm sisteminin düzenli aralıklarla test edilmesi de önem taşımaktadır.

Hayvanların idaresi ve bakımı

Çiftlikteki hayvanların yılda en az bir defa, veteriner hekim tarafından kontrol edilmesi ve çiftlikteki tüm hayvanların günde en az bir defa gözlemlenmesi idealdir ve bu gözlemlemeye meradaki serbest otlayan ineklerde dahil edilmelidir. Hayvanlar fizyolojik ve sağlık ihtiyaçlarına göre yemlenmeli ve su temini yapılmalıdır. Sürüdeki hasta ya da yaralı hayvanlar için veteriner hekim en kısa zamanda çağrılarak, gerekli bakım ve itina gösterilmelidir. Ahır dışında barındırılan hayvanlar için,  zararlı haşerelere  ve hastalık bulaşma riskine karşı koruma yöntemleri uygulanmalıdır.

Hayvanlara cerrahi müdahale uygulanması

Boynuz giderme (dehorning) işlemlerinde 3 aydan büyük danalar için, hayvan sahibinin boynuz giderme işlemini kendisinin yapması kanuni değildir. Bu işlemin sedasyon ve nervus cornualis’e yapılan lokal anestezi ile veteriner hekim tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 3 ayın altındaki buzağılarda ise, veteriner hekim tarafından yapılacak sedasyon ve lokal anestezi eşliğinde, hayvan sahibi elektrikli yada gazla ısıtılmış demirle (demir 600°C’ye kadar ısıtılmalı) boynuz giderme işlemini yapabilmektedir. Boynuz giderme işlemi için korozif maddelerin, lastik bantlar ve elastratörlerin kullanılması yasaktır.

Kastrasyon işlemi de; ilk 4 haftalık yaşında olan buzağılarda, Burdizo pensi ile yapılır. Yine veteriner hekim tarafından lokal anestezi ve post-operatif ağrı kesici uygulamalarını gerektirir. 4 haftalıktan büyük danaların kastrasyonu şirurjik işleme tabidir. Kulakların küpelenmesinde, buzağıların kulaklarına takılmış küpelerin hayvana ağrı ve acı verip vermediğinin kontrolü yapılır. Kulak küpeleri hayvanın kulağına baskı yapmamalı ve hasar vermemelidir.

 Bayıltma ve Öldürme:

Bu işlemler, ilgili kursu almış kimseler tarafından yapılmalıdır. Bayıltma işlemi ani etkili tabanca ile yapılır ve akabinde hayvanın boyun damarı kesilerek vücuttaki kanı akıtılır. Tabancanın işlevinin iyi olmasına dikkat edilmelidir ve öldürülen inekler gebeliğinin son 28 gününde olmamalıdır. Hayvanların günlük olarak gözlenmesi esnasında, çiftlik sahibi  ya da sorumlusu ölmüş veya hasta hayvan tespit ederse, kaydetmek zorundadır. Hasta hayvanların ilaç kullanımına yönelik kayıtları da hayvan sahibi tarafından tutulmalıdır. Ölü hayvanların kayıtlarının 3 yıl, ilaç kayıtlarının  ise 5 yıl muhafaza etme zorunluluğu vardır ve bir kontrol esnasında ilgili resmi kurumun yetkilisine karşı  bu kayıtları göstermek gerekebilir. Eğer çiftlikte 100 ve üzeri  yetişkin büyükbaş sığır ya da 200 genç tosun/dana mevcutsa, bir oto-kontrol programı bulunmalıdır.

Buzağıların refahı

Çiftliğe dışarıdan satın alınmış buzağılar için ayrı bir kabul bölümü olmalıdır. Ahırdaki dışkı, idrar ve artık yemler devamlı uzaklaştırılmalı, sineklerin, farelerin ve diğer zararlı haşerelerin ahıra girmesi engellenerek, temiz ve hijyenik bir ortam yaratılmalıdır.

Ahır havasındaki gazların konsantrasyonunun en fazla CO₂ için 3.000 ppm, NH3 için 20 ppm, H2S için 0.5 ppm olmalıdır. Gün saatlerinde uygun şekilde ahırda doğal ya da yapay ışık olmalı ve buzağılar birbirlerini rahatça görebilmelidir. Buzağıların sakatlanmasına engel olmak amacıyla ahırın tabanının kaygan olmamasına dikkat edilmeli ve buzağılar için ızgara sistemli ahır tabanı kullanılmamalıdır. Her buzağı için en az 1 buzağı yataklığı olmalı ve yataklık bölümünde hayvan sorunsuz bir şekilde yatabilmeli, dinlenebilmeli ve kalkabilmelidir. Ahırdaki yürüme koridorları, buzağıların rahatça dönebilme ve birbirlerini geçmelerine izin verecek şekilde yapılmış olmalıdır. Buzağılar yemleme icabı en fazla 1 saat bağlı kalabilirler. Tek kişilik buzağı odalarında, 8 haftadan küçük olarak barındırılan buzağının diğer buzağı odasında barındırılan buzağıya dokunabilmeli ve onu görebilmelidir. Sekiz haftalıktan sonra buzağılar tekli localarda barındırılamaz.

Buzağıların barındırılması

Buzağılar için yemleme alanının boyutları;

• 100 kg altındaki hayvanlar için; 0.30 m alan

• 100-150 kg hayvanlar için; 0.35 m alan

• 150-200 kg hayvanlar için; 0.40 m alan

• 200-300 kg hayvanlar için; 0.50 m alan

Yataklık bölümünün uzunluğu;

• 150 kg’dan küçük buzağılar için 1.50 m,

• 150-200 kg. buzağılar için 1.60 m,

• 200-300 kg buzağılar için 1.70 m,

Yataklık bölümünün genişliği;

• 150 kg’dan küçük buzağılar için 0.55 m,

• 150-200 kg. buzağılar için 0.60 m,  

• 200-300 kg. buzağılar için 0.70 m olmalıdır.

Buzağılarda İdare ve Bakım

Buzağılar fizyolojik ve sağlık ihtiyaçlarına göre yemlenmeli ve sulanmalıdır. Yeni doğmuş buzağılara 6 saat içerisinde kolostrum verilmeli ve 2 haftalıktan büyük buzağıların yeterli miktarda taze içme suyuna erişebilme imkanı olmalıdır. Buzağıların günde en az 2 defa beslenmesi sağlanmalı ve 2 haftalık buzağılara  günlük sindirilebilir lif içeren yem 200g - 600g kadar verilmelidir. Buzağıların rasyonu yeterli miktarda demir içermeli ve kandaki hemoglobin konsantrasyonu en az 4.5 mmol/litre olmalıdır. Ahırda tutulan buzağılar günde an az iki defa, dışarıdaki buzağılar ise günde en az bir defa gözlemlenmelidir. Hasta ya da yaralanmış buzağılara gerekli bakım yapılmalı ve ayrı bir ahır bölmesinde bol miktarda kuru altlıklı ortamda barındırılmalıdır. Ciddi bir rahatsızlık durumunda ya da buzağı iyileşmiyorsa veteriner hekim derhal çağrılmalıdır. Hastalığın gidişatını kontrol etmek için hasta ya da sakatlığa uğramış buzağı günde en az iki defa gözlemlenmelidir. Doğum şekillendiğinde buzağı, tekli doğum bölmesinde en az 12 saat inekle beraber kalmalıdır. Doğum merada vuku bulmuşsa  buzağı ve inek bir alanda rahatsız edilmeyecek şekilde en az 12 saat beraber kalmalıdırlar.

Danalarda refah kontrolü

Ahırda  danaların gruplar halinde ortak bir ahır bölmesinde (altlıkla beraber) barındırılan toplam alanı en az: 3.2 m² < 300 kg danalar için, 3.8 m² 300-400 kg danalar için, 4.4 m² 400-500 kg danalar için, 5 m² > 500 kg danalar için;

Yataklığın uzunluğu en az:

1.50 m 150 kg dana,

1.60 m 150-200 kg dana,

1.70 m 200-300 kg dana,

1.95 m 300-400 kg dana,

2.15 m 400-500 kg dana,

2.4 m 500-600 kg dana,

2.6 m > 600 kg danalar için;

Yataklığın genişliği: 0.55 m < 150 kg  dana, 0.60 m 150-200 kg dana, 0.70 m 200-300 kg, 0.85 m 300-400 kg, 0.95 m 400-500 kg, 1.10 m 500-600 kg dana, 1.20 m > 600 kg dana için şeklinde düzenlenmelidir.

Yemleme masasında her hayvan için hayvanların kilosuna göre yeme alanı olmalıdır: 0.30 m < 100 kg dana ve 0.70 m > 550 kg dana için yer ayrılmalıdır.

Süt ineklerinde refah kontrolü

İnekler yemleme ve tedavi amacı dışında (sadece 1 saat) bağlanmamalıdır. Ahırın ekipmanları ve bölmeleri temizlenebilir özellikte olmalıdır. Ahırın ortamı ve gürültü düzeyi hayvanlar için zararlı olmamalıdır. Ahırın havasındaki gaz konsantrasyonu, CO2: 3.000 ppm, NH2: 20 ppm, H2S: 0.5 ppm olmalıdır. İneklerin rahatça gezindiği ahır bölümlerinde küçük inek ırkları için 20 m3, büyük inek ırkları için 25 m3 alan olmalıdır. İneklerin sağım amaçlı tutuldukları bölümde, küçük inek ırkları için 6.6 m², büyük ırklar için 8.0 m² alan olmalıdır. Ahırdaki ışık miktarı ineklerin birbirini görebilecekleri yeterlilikte olmalıdır. Yemlik de her ineğe 65 cm yeme alanı olmalı ve ahırın tabanları ineklerin kayıp yaralanmayacakları şekilde yapılmış olmalıdır. Ahırdaki dışkı, ineklerin, iyi bir ayak sağlığına sahip olması için düzenli aralıklarla uzaklaştırılmalı ve ineklerin dinlendiği alandaki altlık kuru ve yumuşak materyalden olmalıdır. Dinlenme alanının altlıktan oluştuğu ahırlarda inek başına; küçük ırklar için 5 m², büyük ırklar için inek başına 6.5 m²’lik alan olmalıdır. Ahırda ineklerin sağımından önce ineklerin toplu olarak barındırılacağı ayrı bir bölüm olmalıdır ve bu alan küçük sığır ırkı her bir inek için 1.35 m², büyük sığır ırkına ait her inek için 1.5 m²’lik bir alana sahip olmalıdır. Günlük 25 kg’ın üzerinde süt veren inekler doğumdan 10 hafta öncesine kadar günde en az 2 defa sağılmalıdır. 

Doğum aşamasındaki ineğin refahı

Doğum tek kişilik doğum bölümünde yaptırılmalıdır. Doğum bölümünde ve doğuma hazırlık bölümünde altlık kuru ve yumuşak materyalden olmalıdır. Doğum bölümünün alanı küçük sığır ırkları için inek basına 10 m², büyük sığır ırkları için 12 m² ve hayvanın dönebileceği şekilde büyük olmalıdır. Ortak olarak kullanılan doğum bölümleri yüksek gebe olan inekler için, küçük sığır ırkları için en az 6.8 m², yüksek sığır ırkları için en az 8 m² olmalıdır. Doğum tekli olan doğum odasında yaptırılmalıdır. Eğer hayvanın rahatsız edilmeyeceği bir alan sağlanırsa, merada da doğum yaptırılabilir. Doğum odasında altlık kuru ve yumuşak materyalden olmalıdır. Tekli doğum odası, küçük ırklar için 10 m² ve büyük ırklar için 12 m² olmalıdır. Ortak olarak kullanılan doğuma hazırlık odası, ileri gebe inekler için hayvan başına küçük ırklar için 6.8 m², büyük ırklar için 8 m² olmalıdır.

24.4.2013

 Kemal ALTINTAŞ

Veteriner Hekim

Danimarka Veteriner ve Gıda Ofisi

 

Kaynaklar: http://www.turkvet.biz/yazi/hr_sigir_refah_kontrol.htm